عرفان ، دو دین و دو زن

 دو زن از دو دین که ظاهرا تفاوت دارند اما در طراز حقیقی خود به یک مقصد رهنما هستند. رابعه و ترزا آویلیایی 

رابعه عدویه یکی از درخشان‌ترین چهره‌های عرفان اسلامی است که در قرن دوم هجری در بصره زندگی می‌کرد(در قرن هشتم میلادی ).
بر اساس منابع تاریخی، او حدود سال ۷۱۳ میلادی در بصره به دنیا آمد و در حدود سال ۸۰۱ میلادی درگذشت. بنابراین، دوران زندگی او عمدتاً در قرن هشتم میلادی (قرن دوم هجری) بوده است.

او یکی از نخستین و برجسته‌ترین زنان عارف در تاریخ اسلام است که عرفان عاشقانه را وارد سنت صوفیانه کرد. 

او نه‌تنها نخستین زن صوفی شناخته‌شده است، بلکه عرفان عاشقانه را به معنای واقعی وارد سنت اسلامی کرد.  اندیشه‌ها و دیدگاه‌های عرفانی رابعه که به نوعی در اندیشه ترزای مسیحی نیز مراحل سلوک را پررنگ می کند ، می توان به شرح ذیل خلاصه کرد:

💖 عشق الهی بی‌قید و شرط

رابعه معتقد بود که انسان باید خدا را نه از ترس جهنم و نه به امید بهشت، بلکه فقط به خاطر عشق خالص به ذات الهی پرستش کند. جمله‌ی معروفی از او هست که می‌گوید:

«خدایا! اگر تو را به امید بهشت می‌پرستم، مرا از آن محروم کن؛ و اگر از ترس جهنم، مرا در آن بسوزان؛ اما اگر فقط برای تو، تو را می‌پرستم، جمالت را از من دریغ مدار.»

این نگاه، نقطه‌ی عطفی در عرفان اسلامی بود که بعدها توسط بزرگانی چون حلاج و بایزید بسط داده شد.

> سوز و اشتیاق درونی

رابعه عشق را آتشی می‌دانست که باید تمام وجود انسان را بسوزاند تا به فنا برسد. او می‌گفت:

«عشق الهی آتشی است که اگر در دل افتد، همه چیز جز خدا را خاکستر می‌کند.»

او شب‌ها را به دعا و گریه می‌گذراند و می‌گفت: «خدا را دوست دارم، نه به خاطر نعمت‌هایش، بلکه به خاطر خودش.»

> زهد و بی‌نیازی از دنیا

رابعه زندگی بسیار ساده‌ای داشت و از مال دنیا دوری می‌کرد. اما زهد او از نوع عاشقانه بود، نه از سر ترس یا ریاضت. او دنیا را مانعی برای وصال الهی می‌دانست، نه دشمنی برای جنگیدن.

> جایگاه زن در عرفان

اگرچه در دوران او تصور بر عدم توانی زنان در رسیدن به مقام های بلند در عرفان و بطور کلی علوم دینی و یا یک سالک الی الله نهادینه بود اما او ، در میان مردان صوفی جایگاهی بلند داشت. بسیاری از بزرگان عرفان، از جمله حسن بصری، از او مشورت می‌گرفتند. با رابعه دنیای مردانه به این تجربه دست یافت که مراحل عرفان وابسته به جنسیت نیست .

حال مروری بر  اندیشه و سبک زندگی رابعه با ترزا آویلایی  که یکی بودن ماهیت ادیان الهی را ملموس تر می کند

ترزا دشیدای اهومدا

ترزا  ۱۵۱۵-۱۵۸۲  در  آویلا، اسپانیا بدنیا آمد از او بعنوان  قدیسه، نویسنده متون عرفانی، اصلاح‌گر فرقه کرملی یاد می شود.فرقه کرملی (Carmelite Order) در قرن ۱۲ میلادی توسط راهبان گوشه‌نشین در کوه کرمل فلسطین پایه‌گذاری شد. این راهبان زندگی خود را وقف دعا، سکوت، و زهد کرده بودند. آیین آن‌ها در سال ۱۲۲۶ توسط پاپ تصویب شد و به تدریج در اروپا گسترش یافت.

در قرن ۱۶، ترزا آویلایی متوجه شد که فرقه کرملی از روح اولیه‌ی خود فاصله گرفته و به تجمل و راحت‌طلبی گرایش پیدا کرده است. او تصمیم گرفت این مسیر را اصلاح کند:

• تأسیس دیرهایی با سبک زندگی ساده، سکوت، و مراقبه‌ی عمیق
• تأکید بر فقر اختیاری و زندگی با صدقات، بدون وابستگی مالی
• تمرکز بر نیایش عاشقانه و ارتباط مستقیم با خدا
• ایجاد فضایی برای سلوک عرفانی زنان در قالب دیرهای اصلاح‌شده

در سال ۱۵۶۲، ترزا با اجازه‌ی پاپ، نخستین دیر اصلاح‌شده را با نام دیر قدیس یوسف در آویلا تأسیس کرد. این دیر بدون هیچ وقفی یا حمایت مالی، تنها با صدقات اداره می‌شد. 

ستاوردها: بنیان‌گذار دیرهای اصلاح‌شده، نویسنده کتاب‌هایی چون قصر درون و راه اصلاح درون

افتخارات: نخستین زن در تاریخ کلیسای کاتولیک که عنوان «صاحب‌نظر کلیسا» را دریافت کرد.

مراحل سلوک ترزا نیز را می توان به شرح ذیل برشمرد:

> نیایش و مراقبه

ترزا نیایش را نه‌فقط عبادت، بلکه گفت‌وگویی عاشقانه با خدا می‌دانست. او ساعت‌ها در سکوت به مراقبه می‌پرداخت و معتقد بود که در این حالت، روح انسان به وصال الهی نزدیک‌تر می‌شود. در لحظات نیایش، گاه به شهودهایی دست می‌یافت که آن‌ها را در کتاب زندگی ثبت کرده است.

🏛️ تجربه‌های مکاشفه‌ای

ترزا بارها از مکاشفه‌هایی سخن گفته که در آن‌ها حضور مسیح را به‌صورت زنده تجربه کرده است. در یکی از این تجربه‌ها، مسیح به او گفت: «تو همسر شیرین من هستی.» این تجربه‌ها، پایه‌ی نظریه‌ی «نکاح روحانی» در عرفان مسیحی شدند که ترزا از پیشگامان آن بود.

> هدف نهایی: وصال الهی

ترزا هدف نهایی سلوک عرفانی را رسیدن به وحدت با خدا می‌دانست. در مرحله‌ی نهایی قصر درون، روح انسان به وصال جاودانه با مسیح می‌رسد. او این وصال را تجربه‌ای توصیف می‌کند که تمام لذت‌های دنیوی در برابر آن رنگ می‌بازند.

>مقایسه عرفان سنت ترزا و رابعه عدویه

هر دو زن، عشق الهی را هدف نهایی سلوک می‌دانند و معتقدند که سالک باید از خود بگذرد تا به خدا برسد.
ترزا از «نکاح روحانی» سخن می‌گوید، و رابعه از «فنا»—اما هر دو به اتحاد عاشقانه با خداوند اشاره دارند.

> هر دو زن، عشق الهی را هدف نهایی سلوک می‌دانند و معتقدند که سالک باید از خود بگذرد تا به خدا برسد.
ترزا از «نکاح روحانی» سخن می‌گوید، و رابعه از «فنا»—اما هر دو به اتحاد عاشقانه با خداوند اشاره دارند.

🌿