قیام ۱۵ خرداد بیشتر با نمود و جلوه‌های مردانه شناخته شده، شاید به این دلیل که اولین جرقه‌ها و خاستگاه آن حوزه علمیه قم بوده است. حوزه علمیه‌ای که در آن تاریخ، عمدتاً با حضور مردان شناخته شده بود. درحالی‌که این نهضت، جنبشی مردمی و فراگیر در سطوح مختلف جامعه، البته با مصادیق محدود در گامهای اولیه رخ داده بود و بخش تاثیرگذار آن را نیز زنان تشکیل داده بودند.
چه مدارکی که در اسناد ساواک به دست آمده و حاکی از آن است که زنانی در صحن حرم حضرت معصومه(س) دست به تحصن زده و به شعار دادن به طرفداری از امام خمینی(ره) پرداختند و چه حکایات تاریخی که از حضور و مشارکت زنان در تظاهرات آن ایام می‌گوید، همگی نقش زنان را در جریانات ۱۵ خرداد تایید میکند.
این مشارکت تنها به تحصن و تظاهرات ختم نمی‌شد بلکه آنچه از تاریخ شفاهی دریافت می‌شود زنان با گشودن درِ منازل، پناه بسیاری از تظاهرکنندگانی بودند که در کوچه‌های شهر قم مورد تعقیب قرار گرفته بودند و مرهم گذار بر دیگران صدمه دیده و مجروحان حادثه دردناک ۱۵ خرداد.
تعبیر حضرت امام (ره) دلالت بر تاثیرگذاری عمیق این مشارکت دارد. ایشان در مقاطع مختلفی به نقش زنان در ۱۵ خرداد اشاره می‌کنند از جمله در ۱۹ فروردین ۱۳۶۳ می‌فرمایند که «نقش زن‌ها در جامعه آنقدری که من یادم هست و آنقدری که تاریخ به ما گفته است نهضت تنباکو، نهضت مشروطه و قضیه ۱۵ خرداد نقش زن‌ها بالاتر از مردها اگر نبود، کمتر نبود.»
سابقه مشارکت زنان در نهضت‌های ملی و دینی امام(ره) به مشارکت زنان در نهضت‌های گذشته مانند نهضت تنباکو و مشروطه اشاره می‌کنند، نهضتی که حرکت تحریم‌گرانه زنان موجب حفظ ایران از باج‌دهی و لغو امتیاز تنباکو شد در مشروطه نیز شاهد جانفشانی برخی زنان و مشارکت چشمگیرشان در اعتراضات و تحصن‌های مختلف هستیم؛ اگرچه با وجود مشارکت وسیع زنان در آن نهضت، جایگاه آنان در قانون مشروطه محفوظ نمی‌ماند و شاهد منع زنان از حق رای در قانون اساسی هستیم.
این حضور، ایستادگی و پایداری نه اولین حرکت زنان و نه آخرین آن بوده است، در مقاطع دیگر تاریخی نیز این حضور و مشارکت در عرصه‌های مختلف تداوم دارد. در حادثه دردناک مسجد گوهرشاد، تحصن‌کنندگان زن نقش آفرینند و شهدایی که از جمعشان برای حمایت از عفاف و حجاب تقدیم می‌شود. در مواقع گوناگون دیگر نیز زنان به میدان آمده‌اند. در خراسان در ۱۷ دی ۱۳۵۶ زنان محجبه با آمدن به خیابان مانع از جشن و شادمانی ۱۷ دی و بزرگداشت حرکت کشف حجاب می‌شوند و تا پای دستگیری و تحمل زندان پیش رفته و مقاومت می‌کنند.
جایگاه زنان در انقلاب سفید شاه و مواضع امام خمینی (ره)
انقلاب سفید و قبل از آن، مصوبات انجمن‌های ایالتی و ولایتی که بخشی از آن به مسئله زنان برمی‌گشت طبیعتاً باید مورد استقبال زنان قرار می‌گرفت و اینکه بانوان در برابر این انقلاب می‌ایستند و در حمایت از سخنان امام (ره) حرکت کرده و فریاد «یا مرگ یا خمینی» سر می‌دهند بیانگر آن است که آنان به خوبی نگاه امام را دریافته بودند که امام با ابزار قرار گرفتن زنان توسط شاه برای رسیدن او و قدرتهای خارجی به مطامع دیگر و نوشتن دیکته‌های غربی بدون کم و کاست، مخالف هستند.
آنچه که برای امام (ره) مطرح بود ایستادگی در مقابل نفوذ آمریکا، مقابله با به رسمیت شناختن اسرائیل و رفرم آمریکایی، تبیین رفراندوم غیرقانونی شاه، افشای ماهیت اصلاحات ارضی، استفاده ابزاری و فسادخیز از زنان به نام تساوی و افشای سیاست دین‌زدایی رژیم شاه بود که بعضی از بخش‌های این حرکت به دلیل حساسیت عموم مردم نسبت به آن جلوه بیشتری پیدا کرد.
طرح مساله زنان تداعی گر کشف حجاب رضاخانی
تداعی خاطرات تلخ کشف حجاب رضا شاه در مواد انقلاب سفید شاه بیانگر این بود که فرزند خلف او به شکل دیگری و به نام آزادی و تساوی زنان به دنبال اجرایی سازی نقشه های غربی برای دین زدایی و تخدیر جامعه جوان می باشد که از جمله آنها به سربازی فرستادن زنان بود و امام به شدت در برابر آن موضعگیری کردندامام اعلام می‌نماید که مسئله مشارکت زنان در جامعه نیست مسئله اهدافی است که به این نام رژیم دنبال میکند و بنای هویت زدایی از جامعه مسلمان را دارد:
«ما با ترقّی زن ها ضدیتی نداریم بلکه با فحشاء مخالفیم، با کارهای غلط مخالفیم مگر مردها در این کشور آزادند که زن ها از این حق برخوردار باشند.»
امام در دیدارهایی که سالهای بعد با زنان دارند به این مطلب اشاره میکند مثلاً در ۱۹ شهریور ۵۹ می فرمایند “قضیه کشف حجاب یک مطلب این بود که آنها می خواستند زن ها را بیاورند در جامعه وارد کنند اینها دستوراتی بود که می گرفتند از خارج و برای اسارت ما اجرا میکردند” و بعد متذکر می شوند: اینها میخواستند زن را وسیله قرار بدهند برای اینکه سرگرمی حاصل شود برای اینکه جوان ها در کارهای اساسی اصلا وارد نشوند طریقهای مختلفی داشتند برای اینکه جوانهای ما را دانشگاهیهای ما را همه این قشرها را نگذارند به فکر خودشان بیفتند به فکر مملکتشان بیفتند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز در ۱۹ دی‌ماه ۱۳۸۶ به همین امر اشاره می‌فرمایند: اینجور نبود که زن با برداشتن حجاب در میدان علم یا میدان سیاست یا میدان فعالیت‌های اجتماعی پیشرفت کند. همه اینها با حفظ حجاب و عفت ممکن بود و ما در نظام اسلامی آن را تجربه کردیم. برداشتن حجاب قدم‌هایی برای برداشتن عفت بود، برای برداشتن حیا در جامعه بود، برای سرگرم کردن مردم به عوامل بسیار قوی و نیرومند جنسی بود، برای اینکه از همه کارهای دیگر بمانند یک مدتی هم موفق شدند.
ترغیب و تشویق امام به مشارکت اجتماعی زنان با پیروزی انقلاب اسلامی و پاکسازی محیط اجتماعی و وضع مقررات حریم‌مدار در ارتباط زن و مرد، شاهد تشویق و ترغیب امام راحل و مقام معظم رهبری به مشارکت بانوان در همه عرصه‌های علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بدون هرگونه محدودیت هستیم. امام به عنوان نماینده خود در هیات عالی‌رتبه اعزامی به روسیه، خانم دباغ را تعیین می‌کنند. همچنین از زنان می‌خواهند که در همه امور سیاسی کشور مداخله و مشارکت جدی داشته باشند.
